Ένα εργαλείο προσωπικής ανάπτυξης
Η θεραπευτική φωτογραφία, μια μέθοδος για ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας, χρησιμοποιείται τις τελευταίες δεκαετίες στο εξωτερικό από ειδικευμένους καλλιτέχνες και φωτογράφους, κοινωνικούς λειτουργούς και θεραπευτές, και εκατοντάδες χρήστες που επιθυμούν να εξερευνήσουν αυτό το πολυδιάστατο και εύκολα προσβάσιμο μέσο.
Η θεραπευτική φωτογραφία αξιοποιεί τη μεταμορφωτική δύναμη του μέσου ως εργαλείο επικοινωνίας και αυτο-έκφρασης. Οι δυνατότητες και το ευρύ πεδίο εφαρμογών που διαθέτει, παρέχουν μια πληθώρα ευκαιριών τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, ειδικά για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν σωματικές ή ψυχικές προκλήσεις. Τα βασικότερα οφέλη της επικεντρώνονται στην προσωπική εξέλιξη και τη δημιουργική έκφραση, την καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης, την κοινωνική διάδραση και αναψυχή, καθώς και την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων.
Συνεπώς, η μέθοδος αυτή εμπεριέχει εξ ορισμού ένα θεραπευτικό όφελος για εκείνον που την ασκεί. Εύλογα η πιο διαδεδομένη εφαρμογή της συναντάται σε περιβάλλοντα υποστήριξης ευάλωτων ή ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Κατά την ψυχολόγο, εικαστική ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέα Judy Weiser, η διαδικασία περιλαμβάνει την «εφαρμογή της φωτογραφίας, με σκοπό να ενθαρρύνει την αυτογνωσία και την συνειδητοποίηση του εαυτού, να συντελέσει στην ευημερία και να βελτιώσει τις διαπροσωπικές σχέσεις».
Ο τρόπος που αυτό συμβαίνει, έγκειται στο γεγονός ότι οι φωτογραφίες και η φωτογράφιση εν γένει, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις νοητικές εικόνες, τις πεποιθήσεις και τις μνήμες εκείνου που την ασκεί. Κατ’ επέκταση, μπορούν να λειτουργήσουν ως παρορμήσεις στη μνήμη, στη συνειδητοποίηση και την έκφραση συναισθημάτων, προωθώντας με αυτό τον τρόπο την αυτογνωσία.
Θεραπευτική Φωτογραφία και Φωτοθεραπεία
Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η θεραπευτική χρήση των φωτογραφιών εμπίπτει σε δύο διαφορετικές κατηγορίες, τη Φωτοθεραπεία* και τη Θεραπευτική Φωτογραφία. Η Judy Weiser, μητέρα της σύγχρονης φωτοθεραπείας, έθεσε τα θεμέλια για τις τεχνικές που έπειτα υιοθετήθηκαν για να υποστηρίξουν θεραπευτικές συνεδρίες, όπου η μη-λεκτική επικοινωνία και η χρήση εικόνων κρίθηκε ευεργετική.
Η Weiser προσφέρει μια απλή εξήγηση των διαφορών μεταξύ των δύο προσεγγίσεων, που κατά τα άλλα ξεκίνησαν από κοινή βάση. Δηλώνει λοιπόν, ότι η «Φωτοθεραπεία» (φωτογραφία-μέσα-στην-θεραπεία) σαν όρος αποδίδεται στη δομημένη χρήση των φωτογραφιών σε μια επίσημη συμβουλευτική ή θεραπευτική σχέση, την οποία συνήθως καθοδηγεί ένας εκπαιδευμένος θεραπευτής ή επαγγελματίας ψυχικής υγείας. Η «Θεραπευτική Φωτογραφία» (φωτογραφία-σαν-θεραπεία) από την άλλη, αναφέρεται σε φωτογραφικές δραστηριότητες (με αποκλειστική χρήση της φωτογραφίας ή και σε συνδυασμό με άλλα μέσα) που αυξάνουν την αυτογνωσία και την αυτο-έκφραση και μπορούν να επιφέρουν θετική αλλαγή στις σκέψεις και τα συναισθήματα, χωρίς ωστόσο να απαιτούν τη συμβολή του επαγγελματία ψυχικής υγείας. Συνήθως διεξάγονται σε ομαδικό πλαίσιο, με συγκεκριμένο πρόγραμμα και στόχους, από ειδικό συντονιστή. Με τις κατάλληλες γνώσεις, ωστόσο, μπορεί κάποιος να ξεκινήσει την εφαρμογή της ακόμα και μόνος του.
Όντας δύο πεδία πολύ κοντινά, με κοινές αρχές και προδρόμους, δομήθηκαν με σκοπό να επιτρέψουν σε εκείνον που τα ασκεί να εκφράσει δημιουργικά την εσωτερική του σύνθεση, σκέψεις, συναισθήματα και πεποιθήσεις. Λόγω της έμφασης στη διερεύνηση της ταυτότητας, είναι έκδηλο ότι έχουν τις ρίζες τους σε ψυχαναλυτικές θεωρίες των Freud, Fairbairn και Winnicott. Ενσωματώνουν ακόμη την προσέγγιση του Jung, κατά τον οποίο η καλλιτεχνική έκφραση, το να δίνεις δηλαδή σχήμα και μορφή στη συναισθηματική δυσφορία και την ασυνείδητη σκέψη, είναι πιο αποτελεσματική μέθοδος από το να προσπαθήσεις να επικοινωνήσεις αόριστες σκέψεις μόνο με λέξεις.
Διαδικασία και Τεχνικές
Όλη η διαδικασία της δημιουργικής αυτής μεθόδου, εμπεριέχει πλήθος θεραπευτικών ευκαιριών. Kαθώς εμβαθύνουμε στα στάδιά της, ανακαλύπτουμε ότι το καθένα ενεργοποιεί διάφορα θετικά χαρακτηριστικά στον συμμετέχοντα, όπως: η λήψη αποφάσεων, η όξυνση των αισθήσεων, η επίγνωση της παρούσας στιγμής, ο εμπλουτισμός της φαντασίας, η επίλυση προβλημάτων κ.ά.
- Σε ένα πλαίσιο θεραπευτικής φωτογραφίας, όταν ζητείται από το άτομο να εξετάσει ένα προσωπικό θέμα μέσα από εικόνες, χρειάζεται να σκεφτεί σε τι θα επικεντρωθεί, ενεργοποιώντας έτσι νέες νοητικές αναπαραστάσεις και (μη-λεκτικούς) τρόπους έκφρασης.
- Κατόπιν, θα πρέπει να παρατηρήσει, να ανοιχτεί σε ό,τι του τραβά την προσοχή, να βρει τι θα φωτογραφίσει και πώς θα το φωτογραφίσει.
- Κατά τη φωτογράφιση έχει τη δυνατότητα να στοχαστεί, να στραφεί εσωτερικά και να παρατηρήσει με επίγνωση, δηλαδή να μπει σε μια διαδικασία σχεδόν διαλογιστική.
- Αν τραβήξει πολλές φωτογραφίες, θα κληθεί να αποφασίσει ποια τελικά εκφράζει περισσότερο τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, καθώς και να αποφασίσει τι θα πει για αυτήν όταν την παρουσιάσει.
- Βλέποντας την φωτογραφία του, συχνά θα ανακαλύψει πράγματα που δεν είχε συνειδητοποιήσει τη στιγμή της λήψης, και μιλώντας για αυτή θα εισχωρήσει βαθύτερα στις συναισθηματικές συνδέσεις και τους συμβολισμούς που της αποδίδει.
- Τέλος, η εμπειρία του μοιράσματος και η συζήτηση των άλλων μελών και του συντονιστή της ομάδας, θα του προσφέρει επιπλέον οπτικές, και μεγαλύτερη επίγνωση της σημασίας που έχει για αυτόν η φωτογραφία και το θέμα που εξετάζει μέσω αυτής.
Ορισμένες από τις βασικές τεχνικές από τις οποίες αντλεί μια πληθώρα δραστηριοτήτων το πεδίο της θεραπευτικής φωτογραφίας, και αφορούν είτε τη λήψη και την θέαση, είτε το μοίρασμα και τον σχολιασμό των φωτογραφιών, συνοψίζονται στις εξής:
α) η αντίδραση που επιφέρει μια οποιαδήποτε φωτογραφία για τον θεραπευόμενο, δηλαδή η ψυχολογική προβολή που προκαλεί,
β) η συζήτηση πάνω σε αυτο-πορτραίτα του ίδιου,
γ) η εξερεύνηση φωτογραφιών στις οποίες απεικονίζεται ο ίδιος, αλλά είναι τραβηγμένες από άλλους,
δ) η ανάλυση και ερμηνεία της κάθε φωτογραφίας που εκείνος έχει τραβήξει,
ε) η ανάλυση και η επεξεργασία οικογενειακών φωτογραφιών ή/και φωτογραφιών από το παρελθόν του, κ.ά.
Θεραπευτική Φωτογραφία με κοινωνικό πρόσημο
Ένα άλλο βασικό σκέλος της θεραπευτικής φωτογραφίας συνδέεται άρρηκτα με την κοινωνική της διάσταση, καθώς χρησιμοποιείται εκτενώς σε ομαδικά εργαστήρια, πολιτιστικά περιβάλλοντα ή σε δομές υποστήριξης μιας κοινότητας. Συνεπώς, πέρα από τα ατομικά οφέλη που προσφέρει στους συμμετέχοντες όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα ευεργετικά της αποτελέσματα ενισχύονται, όταν οι άνθρωποι ενώνονται για να μάθουν καινούριες δεξιότητες, να επικοινωνήσουν, και να προσφέρουν υποστήριξη και εκτίμηση ο ένας στον άλλον.
Tέλος, αυτός ακριβώς ο κοινωνικός ρόλος της θεραπευτικής φωτογραφίας, την καθιστά ένα σημαντικό εργαλείο που μπορεί να γεφυρώσει τους τομείς της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και των τεχνών. Από τη μια, η ευελιξία του μέσου επιτρέπει να προσαρμόζεται εύκολα σε μια πληθώρα διαφορετικών ομάδων: από παιδιά μέχρι ηλικιωμένους, από άτομα με κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες, μέχρι ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας. Από την άλλη, με την κατάλληλη διάδοση μπορεί να επιφέρει σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο, όταν χρησιμοποιείται με σκοπό να αντιμετωπίσει ζητήματα όπως ο αποκλεισμός, η απομόνωση, οι συγκρούσεις και η κοινωνική αδικία.
*Το Eyes of Light είναι από τους πρώτους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς στην Ελλάδα, που ειδικεύεται στη χρήση θεραπευτικής φωτογραφίας για ευπαθείς ομάδες, όπως η κοινότητα των ανθρώπων με εμπειρία καρκίνου. Υλοποιώντας εργαστήρια και δημιουργικές δράσεις, στοχεύει, μεταξύ άλλων, στην ψυχοκοινωνική ενδυνάμωση αυτών των ομάδων και την ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι στη νόσο. Ενημερωθείτε για τα εργαστήρια θεραπευτικής φωτογραφίας εδώ.
Πηγές: Therapeutic Photography, PhotoVoice, https://photovoice.org Exploring the Self through Photography: Activities for use in group work, Claire Craig, Jessica Kingsley Publishers, 2009 The Psychologically Beneficial Aspects of Photography, Adam Natolli, Dr. John Suler (advisor), Independent Study Project, Rider University, 2011 Ευχαριστούμε τις εθελόντριες Ζωή Αγγελίδου, Νικολίνα Αδάμ και Κατερίνα Τρέσσου για τις μεταφράσεις.
ENGLISH VERSION
Therapeutic Photography: a creative method at the service of mental health
A tool of personal growth
In the last decades, therapeutic photography, a method for boosting mental health and wellbeing, is being used abroad from professional artists, photographers, social workers, therapists and hundreds of users that want to explore this multidimensional and accessible medium.
Therapeutic photography develops the transforming power of the medium as a tool of communication and self- expression. The possibilities and the wide range of applications that includes, provide plenty of opportunities in a personal and social level. Especially for people that deal with physical and mental challenges. The main benefits of therapeutic photography are found in personal growth, creative expression, and development of self- confidence, social interaction and recreation, as well as in learning new skills.
Therefore, this method, by definition, has a therapeutic benefit to those who use it. Its most widespread use is encountered in support environments of the most vulnerable social groups. According to the psychologist, art therapist and writer Judy Weiser, this procedure includes “the use of photography with the purpose of encouraging self-knowledge, self-awareness, and improvement of well-being and interpersonal relationships.” This happens because photographs and photography in general are connected in a great deal with the mental images, beliefs and memories of the person who uses them. Therefore, they can work as impulses to the memory, realisation and expression of feelings, promoting self-awareness.
Therapeutic Photography and Phototherapy
Since the beginning of the 21st century, the therapeutic use of photographs comes under two different categories, Phototherapy and Therapeutic Photography. Judy Weiser, the mother of modern phototherapy, has set the foundation for the techniques that were then used in therapeutic sessions, where the non verbal communication and the use of images were beneficial.
Weiser offers a simple explanation for the differences of these two approaches, that they started from a common base. She states that “Phototherapy” (photography-within-therapy) is the structured use of photographs in an official consulting and therapeutic relationship, in which a trained therapist or a mental health professional has the leading role. “Therapeutic Photography” (photography-as-therapy) on the other hand is about photographic activities that increase self- knowledge and self-expression. They can bring positive change in thoughts and emotions without the help of a mental health professional. Usually they take place in a group with a specific schedule and therapeutic goals from an expert. However, with the appropriate knowledge, someone could start using it even even by himself/herself.
Being two fields with common principles, they have as purpose to allow the user to express his/her inner composition, thoughts, emotions and beliefs in a creative way. They are based on Freud’s, Fairbairn’s and Winnicott’s psychoanalytic theories, because of the emphasis given to the exploration of one’s self. They also incorporate Jung’s approach, that artistic expression, that is to give shape and form to the emotional discomfort and the unconscious thoughts, is a more effective method than trying to communicate vague thoughts only with words.
Procedure and Techniques
The whole procedure of this creative method encompasses a variety of therapeutic opportunities. Going deeper into its stages we discover that each one triggers different qualities to the participant, for example: decision-making, intensification of the senses, present moment awareness, enhancement of fantasy, problem-solving etc.
- In a therapeutic photography context, when participants are asked to explore a personal matter through images, they need to consider on what they will concentrate on, triggering new mental associations and non-verbal ways of expression.
- Moreover, they will have to observe, to be open to whatever attracts their attention, to find what they will photograph and how.
- During the photo-shooting they have the possibility to think, to turn inwards and to observe with awareness. That means in a way to take part in a meditation.
- If they take many photographs, they will have to decide which one expresses more their thoughts and feelings and also decide what to say during its presentation.
- Observing their photograph, they will discover things that they hadn’t realised during the shooting, and while talking about it, they will dwell deeper into the emotional connections and symbolisms that they attribute to it.
- Finally, the experience of sharing and the conversation between the other members and the administrator of the group, will offer them more perspectives and more awareness of the importance of the photograph and its context.
Some of the main techniques from the field of therapeutic photography that include a variety of activities, either shooting, viewing, or sharing and discussing photographs, are the following:
a) The reaction that any photograph causes to the person, the psychological projection it triggers.
b) The conversation about self-portraits.
c) Examination of photographs that the person is pictured in, but they are taken from someone else.
d) Analysis and interpretation of each photograph that they have taken.
e) Analysis and processing of family photographs and/or photographs from the person’s past.
Therapeutic Photography in society
A basic part of therapeutic photography is connected with its social dimension, since it is fully used in group workshops, in cultural environments or in community support structures. Therefore, beyond the personal benefits to the participants, its beneficial results are becoming stronger when people get together in order to learn new skills, to communicate and offer support and respect to one another.
Finally, this social role makes it an important tool that can bridge the fields of health, social welfare and arts. On the one hand, the flexibility of this medium makes it more adjustable in a variety of different groups, from children to elderly, from people with social and emotional needs to people that face health problems. On the other hand, with the appropriate spread it can cause an important social impact when it is used in order to deal with issues like, elimination, isolation, conflicts and social injustice.
Eyes of Light is one of the first non-profit organisations in Greece, that specialises in the use of therapeutic photography in vulnerable groups, like the community of people with cancer. It realises educational and creative programs, aiming at the psychosocial empowerment of these groups and the rise of public awareness against this disease.
Sources: Therapeutic Photography, PhotoVoice, https://photovoice.org Exploring the Self through Photography: Activities for use in group work, Claire Craig, Jessica Kingsley Publishers, 2009 The Psychologically Beneficial Aspects of Photography, Adam Natolli, Dr. John Suler (advisor), Independent Study Project, Rider University, 2011 Thanks to our volunteers Zoi Aggelidou, Nikolina Adam and Katerina Tressou for the translations.
