Τα έργα που φιλοτεχνήθηκαν για θεραπευτικό σκοπό αποτελούν έναν σημαντικό τομέα της σύγχρονης τέχνης, με ιδιαίτερη βαρύτητα και επιρροή σε πολλούς καλλιτέχνες που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο. Η διαδικασία της δημιουργίας στους τελευταίους έχει τόσο προσωπικό, όσο και κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα. Μία πολύ γνωστή φεμινίστρια και καλλιτέχνιδα της εποχής της, που νόσησε από καρκίνο, υπήρξε η Hannah Wilke, η δουλειά της οποίας από το 1970 ως και το 1980 αφορούσε κατά κόρον το γυναικείο σώμα.
Η Wilke απαθανάτισε μέσω της φωτογραφίας όλες τις αλλαγές του σώματός της στην πορεία της διάγνωσης και των θεραπειών της, αποτυπώνοντας μία διαφορετική εικόνα από εκείνη που αντιλαμβανόταν ως μία κοινωνικά επιβεβλημένη γυναικεία φιγούρα, που θα χαρακτηριζόταν σαν «τέλεια» στην εποχή της.
Τα έργα Ultra-Venus της Wilke είναι η καταγραφή των τελευταίων τριών χρόνων της ζωής της από το 1990 έως το 1993, ενώ έδινε τη δική της μάχη με το λέμφωμα. Διατηρούσε την εικόνα ενός alter ego της Αφροδίτης, δηλαδή της ιδανικής γυναίκας. Παρουσίαζε τους επιδέσμους της και πώς σταδιακά έχανε τα μαλλιά της, κατά τη διάρκεια των θεραπειών της. Σε μία σειρά από βιντεοκασέτες, που ολοκληρώθηκαν δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο της, όπως είχε ζητήσει η ίδια, δείχνει λοιπόν μία ασθενή να περνάει από όλα τα στάδια της χαράς και της σταδιακής φθοράς, ως το τέλος της ζωής της.
Η Wilke ήταν αφοσιωμένη στη σύνθεση της κληρονομιάς της, μέχρι και τις τελευταίες της μέρες. Ήταν εξαιρετικά σημαντικό για την ίδια να ολοκληρώσει τα έργα της, να διατηρήσει την ταυτότητά της ως καλλιτέχνιδα και να εκθέτει τη δουλειά της, ενώ πάλευε με τον καρκίνο. Παράλληλα, κομμάτι των έργων και της δουλειάς της υπήρξε η έκθεση του αγώνα που έδωσε και η μητέρα της με τη νόσο.
Ήθελε να καταθέσει με φωτογραφίες και βίντεο ό,τι της είχε συμβεί και αυτό αποτέλεσε ένα μεγάλο κομμάτι της παρακαταθήκης της, όταν εκείνη έφυγε. Σκοπός της ήταν να συνδεθεί με το κοινό και ο κόσμος να δει τι ήταν ο καρκίνος για εκείνη. Με τις φωτογραφίες της μας ζητάει να μην κλείσουμε τα μάτια, όπως δεν έκανε και η ίδια.
Στον απόηχο του έργου της Hannah Wilke και στο πλαίσιο μίας μεταγενέστερης εποχής, τον Ιούνιο του 2016 μία καλλιτέχνιδα τριάντα ενός ετών από την Νέα Υόρκη, η Kaylin Andres εξηγεί πώς: «Είμαι καλλιτέχνιδα και συγγραφέας, η οποία δίνει τη δική της μάχη με έναν σπάνιο καρκίνο των οστών που ονομάζεται σάρκωμα Ewing. Το έργο μου αποτελεί μια προσπάθεια να καταγράψω την πρόοδό μου και να δώσω δύναμη σε νεότερα άτομα που φοβούνται να αντιμετωπίσουν τη νόσο. Σοβαρά τώρα; Ο καρκίνος είναι απλά αστείος.»
Την ίδια χρονιά, η έκθεση της Adres στην γκαλερί Jenn Singer της Νέας Υόρκης περιλάμβανε έργα από 8 χρόνια χημειοθεραπείας, χειρουργικών επεμβάσεων, καλλιτεχνικής δημιουργίας και υποστήριξης νέων ατόμων που πάσχουν από καρκίνο. Η δουλειά της πάνω στο σχέδιο μόδας βοήθησε στη μετάβασή της στις εικαστικές τέχνες, όπου συνδύαζε έργα φωτογραφίας με κλωστές που αναπαριστούσαν τη σταδιακή απώλεια των μαλλιών και χειροποίητες λειψανοθήκες, αντλώντας έμπνευση από το ταξίδι της επιβίωσης και της ανάρρωσής της.
Ένας άλλος παράγοντας που συντελεί στην ανάγκη δημιουργίας και έκθεσης στους καρκινοπαθείς, αποτυπώνεται στη δουλειά της Lavialle Campbell το 2017. Η ίδια αναφέρει πως τα χειροποίητα έργα ραπτικής που είχε συνθέσει, όταν αντιμετώπιζε τη νόσο του καρκίνου του μαστού, προήλθαν από την ανάγκη της να εξωτερικεύσει συναισθήματα και σκέψεις σχετικά με την υγεία της, τα οποία κρατούσε μέσα της για χρόνια.
Όταν ένας καλλιτέχνης με καρκίνο δημιουργεί έργα που αφορούν στην ασθένειά του, θέλει να «μιλήσει» περισσότερο για τον ίδιο και όχι τόσο για τη νόσο. Η διάθεση ενός έργου στο κοινό προκαλεί τον κόσμο να εξερευνήσει τις δικές του προσωπικές απόψεις σχετικά με το φύλο, την εθνικότητα, την ασθένεια και τη θνητότητα. Τότε, ο καθένας από εμάς μπορεί να καταλάβει τη βαρύτητα του καρκίνου ως ένα μέρος της ζωής, η οποία πάντα αλλάζει με μη προβλέψιμους τρόπους.
*Το Eyes of Light πιστεύει στην σημαντική επίδραση της τέχνης στην υγεία ενός ανθρώπου και εκεί στηρίζεται το έργο μας. Μάθε περισσότερα για τον οργανισμό μας και την ομάδα μας εδώ.
Πηγή: Isken, Suzanne. “Art and Cancer in the Public Space.” Cancer and Creativity: a Psychoanalytic Guide to Therapeutic Transformation,
by Esther Dreifuss-Kattan, Routledge, 2019.
Ευχαριστούμε τη Δήμητρα Πατρικαράκου για την επιμέλεια του κειμένου.