Ο Γολγοθάς της ασθένειας
Θα αναφερθούμε στην καλλιτέχνιδα Ζίζι Ράιμοντ (Zizi Raymond), η οποία πάλεψε με τον καρκίνο του στήθους για 20 ολόκληρα χρόνια. Η Ζίζι διαγνώστηκε πρώτη φορά το 1994 όταν ήταν μόλις 33 χρονών. Το πάλευε μέχρι το 2008, οπότε ο καρκίνος εξαπλώθηκε μεταξύ άλλων και στον εγκέφαλο. Η Ζιζί έκανε τότε ένα χειρουργείο στο οποίο χάθηκαν πολλές λέξεις, μαθηματικές έννοιες, καθώς και η αίσθηση του χρόνου. Η ζωή της θα άλλαζε δραματικά καθώς διαπίστωνε ελλείμματα στις γνωστικές της ικανότητες που την καθιστούσαν ανίκανη να επιστρέψει στη διδασκαλία στο Art Institute of California στην Santa Monica.
Πρώτη επαφή με τη Θεραπεία μέσω της Τέχνης
Παρ’ ότι οι αλλαγές στη ζωή της ήταν μεγάλες, εκείνη τις είδε σαν ευκαιρία να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην τέχνη της. Όμως το μυαλό της είχε αλλάξει, δεν ήξερε καν αν ήταν ακόμα η ίδια καλλιτέχνιδα. Μετά το χειρουργείο στον εγκέφαλο, η επιστροφή της έγινε με τη βοήθεια μιας ομάδας στήριξης καρκινοπαθών, όπου και έμαθε για σεμινάρια Θεραπείας μέσω της Τέχνης.
Μια πολύ δύσκολη εγχείρηση
Το 2010, δυο χρόνια μετά το χειρουργείο στον εγκέφαλο, έκανε μία πιο επεμβατική εγχείριση η οποία επηρέασε το τμήμα του εγκεφάλου που διεγείρει την πείνα. Με μειωμένη πλέον όρεξη και δυσκολία στην επεξεργασία του φαγητού, η Ζίζι από τα 59 κιλά έπεσε στα 45 κιλά. Για έναν άνθρωπο με 1,73 ύψος αυτό το βάρος είναι επικίνδυνο. Μια μέρα η Ζιζί έχασε τις αισθήσεις της από την αδυναμία και συνειδητοποίησε ότι βρισκόταν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι ζωής και θανάτου…
Η φωτογραφία μπαίνει στη ζωή της
Σε αυτό το σημείο λοιπόν, η Ζιζί Ράιμοντ αποφασίζει να δημοσιεύσει τις διατροφικές της συνήθειες, ώστε να νιώσει «υπόλογη» για αυτές. Τον Μάιο του 2011 άρχισε να αναρτά φωτογραφίες στο Facebook από τα γεύματά της, που έδειχναν ό,τι είχε απομείνει στο πιάτο της – αποδείξεις του τι έφαγε ή μάλλον του τι δεν έφαγε. Οι φωτογραφίες της ήταν μια αληθινή και ωμή παραδοχή αυτών που δεν μπορούσε να φάει.
…και την αλλάζει
Μέσα σε οκτώ μήνες, τα πιάτα της στις φωτογραφίες σιγά σιγά… άδειαζαν, όλο και λιγότερο φαγητό περίσσευε. Οι φίλοι της έγραφαν ενθαρρυντικά σχόλια όταν μαζί με τις φωτογραφίες έγραφε και το βάρος που έπαιρνε σταθερά. Οι εικόνες φαγητού δεν ήταν πλέον απλή καταγραφή, αλλά εσκεμμένη, οπτική απαθανάτιση. Ικανοποιούσαν το πάθος της για την τέχνη ενώ ήταν παράλληλα ένα μέσο που κυριολεκτικά την «τάιζε».
Το 2013 η εκπαιδεύτρια της Θεραπευτικής Τέχνης διοργάνωσε μια έκθεση για τους συμμετέχοντες στα εργαστήρια και πρότεινε στη Ζίζι να δημιουργήσει μια εγκατάσταση με εκείνες τις φωτογραφίες.
Η εκπαιδεύτρια Θεραπευτικής Τέχνης θυμάται…
«Όταν οργανώθηκε η καλλιτεχνική έκθεση στο New Center for Psychoanalysis στο Λος Άντζελες με τίτλο «Καρκίνος στον καναπέ», η Ζίζι αναρωτιόταν τι θα μπορούσε να εκθέσει. Της ανέφερα τις απίστευτες φωτογραφίες που μοιραζόταν στο Διαδίκτυο σαν ένα παράδειγμα του πώς μέσα από την τέχνη και την επιμονή της είχε αρχίσει να τρώει.
Από τις όμορφες, μεγαλύτερες φωτογραφίες της με τα υπολείμματα φαγητού, η Ζίζι δημιούργησε πολύ μικρές φωτογραφίες αυτών των πιάτων και τις κόλλησε σε ένα σταθερό φόντο. Το αποτέλεσμα ήταν εκατοντάδες μικρά μισοφαγωμένα πιάτα. Επιπλέον, η Ζίζι αγόρασε τεράστια γυάλινα δοχεία φαγητού, τα έβαλε πάνω σε γυάλινα ράφια και διαμόρφωσε τις μικρές φωτογραφίες με τέτοιο τρόπο ώστε έμοιαζαν να ξεχύνονται μέσα απ’ τα δοχεία.
Δεν μπορώ να φανταστώ πώς βρήκε την υπομονή να στήσει αυτή την εγκατάσταση με διαφορετικές επεξηγηματικές ετικέτες δίπλα σε κάθε βάζο, μια εργασία που απαιτούσε μεγάλη προσοχή, συγκέντρωση και αντοχές δυσανάλογες με την κατάσταση της αδύναμης Ζιζί. Επίσης, παρατήρησα πως, παρά την κούραση, ήταν τόσο ενθουσιασμένη! Κατάλαβα ότι η εγκατάσταση αυτού του έργου τέχνης, στο οποίο η καλλιτέχνιδα αφιέρωσε πολλούς μήνες δημιουργικής σκέψης ήταν ένας λόγος που την κράτησε ζωντανή.»
Η Τέχνη γίνεται ο κύριος σκοπός της ζωής της
«Όπως η επικρότηση των φίλων της στο Facebook με την βοήθεια των μισοάδειων πιάτων στις φωτογραφίες την ενθάρρυναν να συνεχίσει να τρώει, έτσι και η προετοιμασία, η δημιουργία και η στήριξη αυτής της εγκατάστασης, βοήθησαν την Ζίζι να επικεντρωθεί στο παρόν και στην καλλιτεχνική της δουλειά, και να κρατήσει μακριά την πραγματική απειλή του θανάτου. Η δημιουργική δραστηριότητα την κράτησε ενεργή και με έλεγχο της ζωής και της τέχνης της.»
Σύνδεση με τον εαυτό της και την ομάδα
«Η καλλιτεχνική επέκταση του εαυτού της δημιούργησε μια αίσθηση εσωτερικής σύνδεσης και αυτογνωσίας που ευνόησε τις σταθερές συναισθηματικές σχέσεις με τους άλλους στην ομάδα. Αυτή η καρκινοπαθής ένιωθε πλέον έντονες τις επιδράσεις της χαράς, της αυτοεκτίμησης και της υπερηφάνειας. Η εγκατάσταση με τις φωτογραφίες τη βοήθησε να μείνει μακριά από την αυτολύπηση και τη θλίψη, ενώ της παρείχε ανακούφιση στα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Είχε βρει ένα αντίδοτο ενάντια στην απελπισία. Με απλά λόγια η ενασχόληση με την Τέχνη αποτέλεσε ένα είδος ανάρρωσης.»
*Το Eyes of Light πιστεύει στην σημαντική επίδραση της τέχνης στην υγεία ενός ανθρώπου και εκεί στηρίζεται το έργο μας. Δες εδώ πως μπορείς κι εσύ να στηρίξεις τη δράση μας.
Πηγή: Cancer and Creativity: A Psychoanalytic Guide to Therapeutic Transformation, edited by Esther Dreifuss-Kattan, Routledge, 2019 Ευχαριστούμε την εθελόντρια κειμενογράφο Σοφία Κωνσταντινέα για την επιμέλεια του κειμένου.